4/2.*గేయ రామాయణం.* అయోధ్య కాండ

☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️

గేయ రామాయణం

             అయోధ్య కాండ.         ☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️  

గేయ రామాయణం

అయోధ్య కాండ(170 చరణాలు)

I

72/18(1-11 చరణాలు)

పట్టాభిషేక నిర్ణయం -- కైక వరాలు

1.పాపలూ! అయోధ్య కాండ ఇదిగో

ఇటుపైన ఆరంభ మవుతున్నది

ఆదర్శమూర్తియా రఘురాముని

సుగుణాలకిదె అద్దమవుతున్నది.-143

2.

శుభమైన పదహారు కళలతోటి

ప్రతిదినము వర్థిల్లు చంద్రుడల్లె

సకలమౌ సుగుణాల రాశి తానై

రాముడు సర్వులకు హితుడాయెను.144

3.

రాజ్యరమ మనసుపడి ఆశించెను

తననింక రాముడే ఏలాలని

ముదముతో సాకేత ప్రజ‌ తలచెను

తమ ప్రభువు రాముడే కావాలని 145

4.

తన ప్రజల హృదయమ్ము తానెరింగి

దశరథుడు మదినెంతొ సంతసించి

అటుపైన పరిపాలనా భారము

తనయునకు తానప్పగించ దలచి 146

5.

సభ తీర్చి మహరాజు తన‌‌ యోచన

సర్వులకు వినిపించి సమ్మతడుగ

ఎనలేని హర్షాతిరేకమ్ముతో

అందరూ భళి భళీ బాగు అనిరి 147

శ్రీరామ రామ రామా

శుభనామ సీతామనోభిరామా

6.

 శ్రీరామ  పట్టాభిషేకానికి

చైత్రమే సరియైన‌ తరుణమనుచు

 ప్రియమార    తనయుణ్ణి చేరబిలిచి

దశరథుడు శుభవార్త వినిపించెను   148

7.

నాయనా!రేపె నీ అభిషేకము

నా తండ్రి!నా ఆజ్ఞ పాలించుము

వైదేహితో గూడి నేటినుండి

నీవింక ఉపవాస దీక్ష గొనుము  149

8. 

వల్లెయని పల్కి ఆ శ్రీరాముడు

తన తల్లి కౌసల్య గృహము జేరి

సీతయు లక్ష్మణుడు వినుచుండగా

మహరాజు నిర్ణయము వినిపించెను  150

9.

 చెవులార ఆ వార్త  విన్నంతనే

కౌసల్య ఆనంద వార్థి‌ దేలె

నేటికిక తన తపసు‌ పండెనంటూ

తనయుణ్ణి దీవించి‌ మురిసిపోయె  151

10.

లక్షణుని  వదనమ్ము తిలకించుతూ

దాశరథి ప్రేమతో పలికెనిటుల

 నాకు రెండవ ఆత్మవై నా తమ్ముడా

నాదైన ‌ప్రతి భాగ్య మనుభవించు 152.

 

11.

అట్టి తరి వశిష్ట మౌని వచ్చి

త్వరపెట్టి వ్రతదీక్ష నొసగినాడు

దీక్షగొని రాఘవుడు సీతతోటి

 నియతాత్ముడై తాను మెలగినాడు 153.

శ్రీరామ రామ రామా!

శుభనామ సీతామనోభిరామా!

నీ పేరు వేయి నామాల సాటి

వరనామ!మమ్మేలు కరుణతోటి 

(సశేషం)

II

72/19(12-23 చరణాలు)

12.

శ్రీరామ పట్టాభిషేకానికి

ప్రతియిల్లు పర్వదిన శోభదాల్చె

రాచనగరమ్మంతయు సంబరాన

పున్నమి సంద్రమటు పొంగిపోయె 154.

13.

 కైకేయి‌ ప్రియ దాసియౌ మంధర

 పురిలోన సందడిని గని సైపక

ఈర్ష్యతో తన రాణి కైక జేరి

దుశ్శీల దుర్భోధలే జేసెను 155

14.

తొలుత ఆ కైకమ్మ మురిసిపోయి

దాసికి బహుమానమే జేసెను

కాని చెవికెక్క ఆ చెనటి దాసి మాట

మదిలోన భగ్గుమని మండిపడెను156

15.

 పిదప లోభమ్మునే పొంది పుత్రమోహం

ముంచేయ  దశరథుని పై అలిగెను

ఎల్లరకు సంతోష దాయకమ్మౌ

ప్రియవార్త దుర్వార్తగా నెంచెను 157

16.

 ఎటులైన నాథుని మనసు మార్చి

నిజ సుతుని రాజుగా చేయనెంచి

 అలకతో కోపగృహమ్ములో జొరబడి

క్రోధన నేలబడి పంతగిలెను.158

17.

ఆ వేళ త్వరతోటి పంక్తిరథుడు

స్వయముగా శుభవార్త చెప్పనెంచి

 కైకేయి మందిరము చేరుకొనెను

కాంతను కనుగొని కలతపడెను. 159.

18.

ఇక్ష్వాకు డా కైక హృదయమ్మును

ఎరుగక దరిజేరి అనునయించె

ఓ సఖీ!నీకేమి కావలయునో

కోరుమా!తక్షణమె చేతుననియె  160

19.

అపుడు ఆ  కైక  దశరథునికి

ఒకనాడు తనకతడు ప్రీతితోటి

వాగ్దానమిచ్చిన వరద్వయమ్ము

తక్షణమె ఇమ్మనుచు ఇటుల పలికే 

ప్రీతితో ఇమ్మనుచు ఇటుల పలికె 161

20.

శ్రీ రామచంద్రునకు మారుగాను

భరతునకు రాజ్యమ్ము నీయవలయు

ఇటుపైన పదునాలుగేండ్ల వరకు

రాముడు కారడవి మెలగవలయు 162

21.

 పిడుగులా వినపడిన ఆ మాటకు

నిజసతిని నిర్ఘాంతపడి చూచెను

వివశుడై భోరుమని విలపించుతూ

మహరాజు మతిచెడి మూర్ఛిల్లెను 163

22.

నీవెంత దుర్మార్గురాలవంటూ

దూషించి దుఃఖాన కూలబడెను

కైకను,భరతుడిని ఆ క్షణమ్మే

తానింక విడిచివేసితినని పలికెను 164

23.

అంతలో  మెల్లగా తెల్లవారె

ఆరిన దశరథుని ఆశలటుల

రావణాద్యసురాళి కింక భువిపై

 చెల్లి తెల్లారిన బ్రతుకులటుల 165

(సశేషం)

III.

72/20(24-37 చరణాలు)

24.

రాముణ్ణి నీవిటకు గొని రమ్మని

కైకేయి సుమంత్రుని పంపించెను

జనులెల్ల జేజేలు పలుకుచుండ

రాముడు సౌమిత్రితో వచ్చెను 166

25.

 చినబోయి ఉన్నట్టి  తన జనకుని

మోముగని రాముడే తల్లడిల్లె

అనునయమ్మొప్పగా  కైకమ్మను

అసలేమి జరిగెనో చెప్పమనియె 167

26.

కైకమ్మ తెలియజేసిన వార్తకు

కాస్తయిన కలతపడలేదాతడు

మోవిపై చిరునవ్వు చెదరలేదు

చిత్తాన ధైర్యమే సడలలేదు 168

27.

నాదు అనుగుతమ్ముని కోసము

నేను నా ప్రాణమైనా ఇవ్వనా!

ప్రియమైన నా తండ్రి మాటనిలుప

నే వేయి వెతలైన వెనుదీతునా! 169

28.

అని పలికి భక్తితో శ్రీరాముడు

తలిదండ్రి పాదాలు తాకిమొక్కి

యువరాజ చిహ్నాలు విడిచిపెట్టి

తను పాదచారియై పయనమాయె 170

29

అదిగని లక్ష్మణుడు క్రుద్ధుడయ్యి

కోపాన అవధులే మర్చిపోయి

 ఇతడెంత పాపాత్ముడని పలుకుతూ

తండ్రి నే వధియింతునని ఉరికెను 171

30.

నయశాలి అయినట్టి శ్రీరాముడు

శపియించు తమ్ముణ్ణి శాంతపరచి

కౌసల్య మందిరము చేరుకొనెను

తల్లికా విషయమ్ము వినిపించెను 172

31.

ఆ మాట భరియింప రానిదవగా

కౌసల్య కన్నీట తపియించెను

నాయనా !నిన్నేల కంటి నేను?

నువులేక నేనెటుల జీవింతును?173

32.

నినువీడి మనజాలలేను తండ్రీ!

నను గూడ నీవెంట గొనిపొమ్మని

దీనయై కన్నీరు మున్నీరుగా

విలపించు తల్లికిటు రాముడనియె  174

33

వీరపత్నివి గద ఓ వీరమాతా

బేలవై నీవిటుల పలుక మేలా!

నను వీడి మనలేని నా తండ్రి కి

నీవైన ఉపశాంతి నీయవలదా!175

34.

పెను దుఃఖమగ్నుడౌ మహరాజును

నీవును విడచుటది న్యాయమగునా!

పతి సేవయే సతికి ధర్మమనుట

సాధ్వియౌ నీకు నే చెప్పవలెనా176

35

ఆ మాటలకు తల్లి ఊరడిల్లి

దుఃఖాన్ని దిగమ్రింగి తెప్పరిల్లి

చిన్నారి నా తండ్రి పోయిరారా!

నీ ధర్మ దీక్షయే నీకు రక్ష177

36

పదునాల్గు వర్షాలు నీ రాకకై

క్షణమొక్క దినముగా గడుపుచుందు

అనుచుండ శోకమ్ము అడ్డుపడియె

ఆపైన కంఠమ్ము పెగలదాయె178

37

చేయెత్తి తనయుణ్ణి దీవించుతూ

తలనిమిరి ప్రియమార కౌగిలించి

మూర్కొని శిరమును ముద్దాడుతూ

వీడ్కోలు పలికెను  ప్రియ సుతునకు179

(సశేషం) 

IV

27/21(38-51 చరణాలు)

 38.

అటుపైన శ్రీరామచంద్రుడంత

పయనమై వైదేహి మందిరమును

విషణ్ణ వదనుడై చేరుకొనెను

పతినిగని సీతయిటు ప్రశ్నించెను 180

39.

పట్టాభిషేకంపు శుభవేళలో

మోమిట్లు మ్లానమై ఉన్నదేమి?

అని యడుగు జానకికి శ్రీరాముడు

తన తండ్రి ఆజ్ఞ నిటు తెలియజేసె 181

40

.సీతరో!సత్యసంధుడౌ నా జనకుడు

ఒక రెండు వరములను తానొకపరి

ప్రేమతో కైకమ్మ కొసగి యుండ

అవి నేడు పినతల్లి కోరుకుంది  182

41.

యువరాజ పట్టాభిషేకమ్మును

తమ్ముడౌ భరతునకు చేయమంది

పదునాలుగేండ్లు నను వనవాసము

దండకావని‌యందు చేయమంది  183

42.

నా తండ్రి వాగ్దానమును జానకీ

నిలుపగా నే పోవుచుంటి వనికి

నీవిచట అత్తమామల సేవలో

 వ్రతోపవాసాల వసియించుమా! 184

43

ఈ రీతి రాముడా ప్రియపత్నికి

వీడ్కోలు పలికి జాగ్రత్త తెలిపె

సాధ్వియా సీతమ్మ చిగురాకులా

దుఃఖాన కంపించి కన్నీరు ఒలికె 185

44

ఇది ఎంత కఠినమౌ ఆజ్ఞ స్వామీ!

నీవిలా పలుకుటకు అర్థమేమి?

నువ్వు నా చెంతగా లేనినాడు

నేనింక జీవించి ఫలితమేమి? 186.

45.

నను వీడి వనములకు నీవొకడివే

పోనెంచు చుంటివని తానెరిగెనా

 మదిలోన నొచ్చుకొను నా జనకుడు 

తానొక్కనాటికీ నిను మెచ్చడు187

46.

పురుషుడని భ్రమియించి నా కూతును

ధీరతే లేని ఒక స్త్రీ కిస్తినే! 

అని యెంచగల డార్య!తాను నిన్ను

ఆ నింద భరియింప జాల నేను

 188

47

కనుకనే యోచించు ప్రాణేశ్వరా!

నిను వీడి నీ సీత బ్రతుకగలదా!

కానలకు గొనిపొమ్ము నన్నుగూడ

కాకున్న నేనిపుడె మరణించెద. 189

48.

నీవెంట వనములకు వచ్చి నేను

అడవిలో అనుక్షణము సేవింతును

ఎటువంటి వనవాస క్లేశమైనా

భరియించి నిన్నంటి జీవింతును  190

49.

 కందమూలమ్ములైననూ కానలోన

నీవుంటె పంచభక్ష్యమ్ము లౌను

కారడవులైననూ ప్రాణనాథా!

నీవెంట నందనమ్మనిపించును 191

50

అని సీత దుఃఖాన పలికినంత

రాముడు ప్రియపత్ని నోదార్చుతూ

నీ దుఃఖకారణము స్వర్గమగుచో

తక్షణమె దివినైన నే విడుతును. 192

51..

అవగతమ్మాయె నీ ఆంతర్యము

నీ వల్ల ధన్యమగు మా వంశము

అని రామచంద్రుడా సీత మురియ

వనములకు గొనిపోవ సమ్మతించె 

 193

(సశేషం)

V

72/22 (52-62 చరణాలు)

52.

సీతయూ రాముడు వనసీమకు

పోనెంచు ఆ వేళ లక్ష్మణుండు

తన అన్న పాదాలపై వ్రాలెను

మీ వెంట నే గూడ వత్తుననెను 194

53

అతడెంత వారించినా ఒప్పక

సౌమిత్రి సోదరుని ఒప్పించెను

తమ సకల సంపదలు దానమొసగి

మువ్వురూ మహరాజు కడకేగిరి  195

54

వైదేహి లక్ష్మణులు వెంటరాగా

ఓ తండ్రి !వనవాసమేగేందుకు

అనుమతిని‌ ఇవ్వండి అని మొక్కుతూ

రాముడు దశరథుని అర్థించెను  196

55

మదిలోన దుఃఖమే  పొంగిపొరల

మహరాజు మారాడలేకుండెను

వధియించి నాయనా !నన్నిప్పుడే

వసుధనిక చేపట్టుమని చెప్పెను..197.

56

తన తండ్రి దైన్యమ్ము చూచినంత

రాముని హృదయమ్ము కరగిపోగా 

దుఃఖోపశాంతినే కలిగించగా 

 ఓదార్పు వాక్యాలనిటు పలికెను

198

57.

మీరింత దుఃఖించనేల తండ్రీ!

నేనింతలో తిరిగి రాకుందునా!

పూజ్యులగు మీ వాక్యపాలనమ్మే

 నాకు శిరోధార్యమ్ము కాకుండునా! 

 199

58.

అని పలికి తనతండ్రి నూరడించి

రాముడు నారచీరలు కోరగా

కలుషాంతరంగ యగు కైక తాను

సత్వరమె తెప్పించి ఇప్పించెను 200

59

నారచీరను దాల్చి నిలిచియున్న

సీతను కనుగొని ఎల్లవారు

వేదనా భరితులై దుఃఖించిరి

కైకను ద్వేషించి దూషించిరి201

60

గారాన జనకుని ఇంట పెరిగి

కష్టమే ఎరుగని సీత యట్లు

వల్కలము దాల్చగామని సైపలేక

 దశరథుడు కైకపై మండిపడెను 202

61

సద్వినుత సుకుమారి నా కోడలు

వనవాస నియమమ్ము తనకు లేదు

అని పలికి దశరథుడు  ఆదరమున 

ఘన వస్త్ర భూషణములానతిచ్చి203

62

తెప్పించి  భూషలు వస్త్రాదులు 

దశరథుడు కోడలికి కానుకిచ్చె

వినయాన పెద్దలందరకు మొక్కి

రాముడు తమకింక సెలవు కోరె 204

(సశేషం)

VI

72/23 (63-76 చరణాలు)

63

వాగ్దాన బద్ధుడౌ దశరథుండు

భారమౌ మదితోడ వీడ్కొలుపుతూ

పొలిమేర వరకైన విడిచిరమ్మా!

అని తనదు మాతలికి ఆజ్ఞ నొసగె 205

64

మువ్వురూ రథమెక్కి సాగుతుంటే

రాజ్యమే రోదిస్తు వెంట నడిచే

నాయనా!ఒకసారి ఆగమంటూ

దీనుడై దశరథుడు వెంబడించె  206

65

క్షణకాల మాపమని పంక్తిరథుడు

తక్షణమె సాగమని శ్రీరాముడు

తననట్లు ఇరువురూ తొందరింప

మతిపోయి సతమతము పడె మాతలి 207

66

మహరాజు ఆనతిని మీరి రామా!

నగరుకు తిరిగి చేరిన  మీదట

ప్రభువునకు మోమెట్లు చూపగలను?

నిలదీయ బదులేమి పలుకగలను?208

67

అనుచున్న మాతలిని అనునయించి

ఈరీతి పలికెను శ్రీరాముడు

రధచక్ర సవ్వడిని మీ కంఠము

వినలేక పోతినని బదులివ్వుము209

68

నే క్షణము నిలుచుచో ఫలితమేమి?

నాతండ్రి దుఃఖార్తి తీర బోదు

ఇది ఆతని ‌ ఆజ్ఞయే  కనుక మనకు

అసత్య ఫలితమిక అంటబోదు210

69

అనుచున్న దాశరథి ధర్మదీక్ష

మాతలికి కర్తవ్య బోధ అయ్యె

ఆపైన రథవేగమే మించెను

రాజ్యమ్ము కనుమరుగు కాజొచ్చెను211

70.

 రథగమన వేగాన  దుమ్మురేగి

రామయ్య రూపమ్ము మసకబారె

ప్రియతనయుడే కనుల కానరాక

మహరాజు నడివీధి కుప్పగూలె 212

71.

పయనించి పొలిమేరలన్ని దాటి

వెన్నంటు ప్రజలనే మభ్యపరచి

మువ్వురూ గంగ ఒడ్డుకు చేరిరి

ఆ రాత్రి అచటనే వారాగిరి  213

72.

అడవిలో అక్కడొక బోయరాజు

గుహుడతడు ఎదురొచ్చి ఆదరమున

వారికి అతిథి పూజలు చేసెను

ఆ వేళ  మిత్రుడై అలరించెను 214

73.

మరునాడు తెల్లవారిన యంతనే

సుమంత్రుని దాశరథి వీడుకొలిపె

వారెల్ల నది దాటి పోయేందుకు

గుహుడొక్క నావనే సిద్ధపరచె 215

74.

జనపదమ్ము లన్నిటిని దాటివారు

దుర్గమారణ్యాలు చేరుకొనిరి

అచ్చోట ప్రయాగ చెంతనున్న

భరధ్వాజ ఆశ్రమము దర్శించిరి 216.

75.

అతిథులని అర్ఘ్యపాద్యమ్ములొసగి

ఆ మౌని శుభమనుచు దీవించెను

వసతికి అనువైన ప్రాంతమంటూ

గిరి చిత్రకూటమ్ము చేరుమనెను  217

76.

వల్లెయని ఆ పర్వతమ్ము చేరి

అందముగ నిర్మించి పర్ణశాల

అయోధ్య నగరంపు మాట మరచి

వారచట సుఖముగా జీవించిరి 218

(సశేషం)

VII

72/24 (77-89 చరణాలు)

77.

 ఇచట రాచనగరమ్ములోన

ఆరని శోకాగ్ని అలముకొనియె

దుర్భరమ్మౌ పుత్రశోకమ్మున

రాజుకు మూణ్ణాళ్ళె యుగములాయె 219

78.

ఇటులుండ ఆరవనాటి రాత్రి

అతనికి అంత్యఘడియలు వచ్చెను

తలపోసి వృద్ధతాపసి శాపము

కౌసల్యతో చెప్పి తల్లడిలెను 220

79

ఓదేవి!ఎల  ప్రాయమందు నేను

ఒకనాడు వేటాడ వనికేగితి

అచట సరయుతీరమ్ము వెంట

మృగముకై చాటుగా నే దాగితి..221.

80.

నీటిలో కడవ ముంచిన శబ్దము

విని యేన్గు తొండాన నీరుత్రాగు

సవ్వడిగ భ్రమియించి కొట్టినాను

మూల్గువిని పరువెత్తి చేరినాను  222

81.

గుండెలో దిగిన బాణమ్ముతోటి

గిలగిల కొట్టుకొను మునిబాలుని

కాంచిన నా మనసు వికలమాయె

అపరాధభావమ్ము అలముకొనియె  223

82.

అంధులు,వృద్ధులౌ తలిదండ్రుల 

దాహార్తి తీర్చమని వేడుకొంటూ

బాలకుడు మరణించె కనుల ఎదుట

నే పోయి నిలిచితిని ముని ముంగిట 224

83.

నే విన్నవించిన దుర్వార్తను

విని వృద్ధ దంపతులు వివశులైరి

పుత్ర శోకాన తపియించి నీవుకూడా

మరణింతువని నన్ను శపియించిరి  225

శ్రీరామ రామ రామా

శుభనామ సీతామనోభిరామా

84.

తనయు నెడబాటుతో విగతులైన

ముని దంపతుల వాక్కు ఫలియించెను

ఈ పుత్రశోకాన్ని సైపలేను

రాముణ్ణి కనలేక బ్రతుకలేను .  226

85.

ధర్మాత్ముడైన నా ప్రియపుత్రుని

కానలకు పంపిన కఠినాత్ముని

ఎడమాయె రాముణ్ణి కనుభాగ్యము

ఏ రీతి తీరునిక నా దుఃఖము  227

86.

 కనుచూపు క్రమముగా మందగించె

దేవి! నా జ్ఞాపకము సన్నగిల్లె

యమదూతలొచ్చిరి నా కోసము

కడగట్టుచున్నది నా ప్రాణము  228

87.

అల్లారు ముద్దుగా పెంచుకొంటి

అరక్షణము కనకున్న నల్లాడితి

పదునాలుగేండ్లు నిను చూడకున్న

ప్రాణ మెటు లాగు నా చిట్టితండ్రీ! 229

88.

నాయనా! గారాల  రామచంద్రా!

నీవెక్కడుంటివో ఎరగనైతి

నే దిక్కు తోచని వాడనైతి

అని యేడ్చె నా రాజు రాము దలచి  230

89.

పత్నులౌ సుమిత్రా కౌసల్యలు

చెంతనే చేరి ఓదార్చుచుండ

రామ!రామా!రామ రామ యనుచు

దశరథుడు ప్రాణాలు వదిలేసెను 231.

(సశేషం)

VIII

72/25 (90 - 102)

90.

అతిదీర్ఘ కాలమ్ము తన నేలిన

మహరాజు దశరథుని మరణమ్ముతో

కళతప్పి పోయినది రాజ్యలక్ష్మి

కన్నీట మునిగినది జనవాహిని232

91.

పండంటి పుత్రులొక నల్వురున్నా

మహరాజు మరణించు సమయమ్మున

ఒకరైన తనచెంత లేకుండిరే!

అని యెల్లవారచట దుఃఖించిరి 233

92

దుఃఖాన్ని దిగమ్రింగి మంత్రులంతా

కర్తవ్యమేమిటని యోచించిరి

వసిష్ఠ మౌనీంద్రు ఆజ్ఞ తోటి

భరతుణ్ణి రప్పింపగా నెంచిరి234

93

అతడొచ్చు నందాక మృతదేహము

చెడకుండ తైలంపు ద్రోణిలోన

వెనువెంటనే వారు భద్రపరచి

దూతలను తక్షణమె రావించిరి235

94

దుర్వార్త లేమియు తెలుపకుండా

భరత శత్రుఘ్నులను శీఘ్రమ్ముగా

కొనితెచ్చు బాధ్యతను మరువకండి

కడువేగమే పురికి మరలిరండి236

95

అను ఆనతిని వారు పాటింపగా

జవనాశ్వముల నెక్కి పయనమైరి

విశ్రాంతి కైననూ ఆగకుండా

అశ్వపతి నగరమ్ము చేరుకొనిరి237

96

తన తండ్రి మరణించినట్టి రాత్రి

భరతునకు దుస్వప్నములు తోచెను

నిదురలో ఉలికిపడి మేల్కొనియెను 

మనసేమొ కీడునే శంకించెను238

97

అంతలో దూతలట కరుదెంచిరి

కోసలకు పోవలయునని చెప్పిరి

కలవరము నిండిన హృదయమ్ముతో

సోదరులు వెంటనే పయనమైరి239

98

అతిశీఘ్ర గమనాన పయనించిరి

ఎనిమిదవ నాటికి పురి చేరిరి

వెలవెలాబోతున్న నగరు చూచి

ఏమైనదో యనుచు దుఃఖపడిరి240

99

పరుగు పరుగున పోయి భరతుడంత

తన తండ్రి మందిరము చేరి అచట

తండ్రియే కనరాక తల్లడమున

కైకమ్మ మందిరము చేరుకొనెను241

100

తనయుణ్ణి కాంచి కడు సంతసమున

కైకమ్మ ఎదురేగి సంభ్రమమున

వివరించి జరిగిన విషయమంతా

ప్రీతితో రాజ్యమ్ము పొందుమనెను 242

101

అప్రియములన్నియూ అతి ప్రియముగా

చెబుతున్న తల్లినే ఛీత్కరించి

నీవల్లనే నాతండ్రి యిటుల

దుర్మరణ మందెనని నింద జేసె243

102

నాతండ్రి సముడైన నా అన్నను

అడవులకు పంపిన నిన్ను నేను

క్షమియింప జాలనని భరతుడనుచు

పెదతల్లి కౌసల్య కడకు నేగె 244

(సశేషం)

IX

72/26 (103 -117)

103

వత్సమును కనలేని గోమాతలా

దుఃఖాన వివశమౌ పెదతల్లిని

అల్లంత దూరాన కనినంతనే

భరతుని హృదయమే వికలమాయె245

104

తనతల్లి కతన మరి తనవల్లనే

రామయ్య తల్లికీ కష్టమనెడు

అపరాధ భావాన కైక సుతుడు 

 సిగ్గుతో పెదతల్లి పాదమంటె 246.

105

మాతరో!మన్నింపవమ్మ నన్ను

అమ్మరో! అపరాధి కానునేను

అన్నను  అడవులకు పంపినట్టి

 ఆ ఘోరపాపమ్ము నాది కాదు247

106

అన్నపై ప్రేమనే వీడలేదు

అవనిని నేనెపుడు కోరలేదు

నా అన్న రామయ్య పాదసాక్షి

కలనైన నాకిట్టి తలపురాదు. 248

107

అన్నను అడవులకు పంపినట్టి

ఆ క్రూర నిర్ణయము నాది అయితే

ఓ తల్లి !ఆ పాప ఫలితమ్ముగా

నాకిదే నరకమ్ము కలుగుగాక! 249.

108

పతితులు భ్రష్టులు పాపాత్ములు

క్రూరులు చోరులు కఠినాత్ములు

వీరెల్ల పొందేటి నరకమ్ములు

నేగూడ పొందెదను నిజము సుమ్ము250

109

అని పలికి దుఃఖించి మూర్ఛిల్లిన

కల్మషము లేనట్టి కైకసుతుని

శపథాలు విని మురిసి రామజనని

ఒడిజేర్చి ఓదార్చె ఆ భరతుని251

110

చల్లనౌ నీ పలుకు విని నంతనే!

నామదికి ఉపశాంతి కలిగె తండ్రీ!

నీలోన లేదు ఏ కపటత్వము

ధన్యుడవు నాయనా!నీకు శుభము252

111

అనుచున్న  కౌసల్య దీవెనలకు

భరతుని హృదయమ్ము తేరుకొనెను

మంత్రుల ఉద్బోధ లాలకించి

తండ్రికి‌ అంత్యేష్టి జరిపించెను253

శ్రీరామ రామ రామా

శుభనామ సీతామనోభిరామా 

112

‌ రాకుమారులు ఇద్దరూ శాస్త్ర విధిని

తండ్రికి ఉత్తరక్రియలు జరుప

అమాత్యులొచ్చి ఇక కర్తవ్యము

భరతునికి ఈ రీతి బోధించిరి 254

113

నీ అన్న వనవాసమున కేగెను

నీ తండ్రి పరలోక గతుడాయెను

నీ తల్లి పొందిన వరము వలన

రాజ్యాధికారమ్ము నీకందెను255

114

ఇది తండ్రి ఆజ్ఞగా మదినెంచుము

నీ యన్న సమ్మతిగ భావించుము

అరాచకమ్మునే వారింపగా

నీవిపుడె రాజ్యాన్ని‌ చేపట్టుము256

115

అనుమాట లాలించి భరతుడపుడు

తానట్టి పాపమ్ము తలపననెను

నే వెళ్ళి రాముణ్ణి రాజ్యానికి

తక్షణమే తోడ్కొని వత్తుననెను257

116

రామునకు మారుగా వనవాసము

నే చేతు ననుచున్న భరతుగాంచి

ముదమందినా రచట ఎల్లవారు

భరతుని వెనువెంట సాగినారు258

117

సకల పరివారమూ వెంటరాగా 

సర్వసైన్యాలు తన ననుసరింప

తల్లులను తోడ్కొని వనసీమకు

అన్నకై సాగెనా ధర్మాత్ముడు 259

(సశేషం)

X 72/27

(118-131 చరణాలు)

గంగానదీ తీర ప్రాంతమందు

శృంగిబేర పుర సమీపమందు

అరుణకాంచన ధ్వజ రథముగాంచి

భరతుడని ఊహించినాడు గుహుడు260

119

పరివార సహితుడై భరతుడిటకు

తానేల వచ్చెనో తెలియకుంది

అన్ననే చూడగా మనసాయెనో!

అపకారమేమైన తలపెట్టునో!261

120

ఈరీతి తలపోసి సన్నద్ధుడై

భరతుని దర్శించి అతని మనసు

తెలుసుకుని మదినెంతొ సంతసించి

ఆతిథ్యమొసగెనా బోయరాజు 262

121.

మరునాడు వారెల్ల బయలుదేరి

భరద్వాజ ఆశ్రమము చేరుకొనిరి

ఆ మౌని ఆశీస్సులందుకొనిరి

ఆరాత్రి ఆతిథ్యమును పొందిరి263

122.

తన అన్న జాడనే తెలుపమన్న

భరతునికి భరద్వాజు డిట్లు తెలిపె

దశక్రోశ మిచటికి చిత్రకూటం

 కలదచట రాముని శుభ కుటీరం264

123.

అనుచున్న మౌనీంద్రు వచనాలకు

ముదమంది భరతుడు మ్రొక్కలిడుచు

తన అన్న దర్శనము శీఘ్రమ్ముగా

చేయగా వెంటనే పయనమాయె265

124

దక్షిణపు దిక్కుగా కదలి వారు

మందాకినీ తటిని చేరినారు

కనుచూపు మేరలో చిత్రకూటం

కని పొంగి పోయెను వారి హృదయం266

125

అడవిలో వినపడిన కలకలమ్ము

విని రామచంద్రుడు సౌమిత్రిని

కారణము తెలియమని ఆజ్ఞ నిడెను

చెట్టెక్కి లక్ష్మణుడు అటు చూసెను267

126.

అన్నరో!భరతుడిదె వచ్చుచుండె

వేలాదిగా సేన వెంటనుండె

మనజాడ తెలుసుకొని మట్టుబెట్టి

పోనెంచెనేమొ ఆ కైక సుతుడు268

127

ఓఅన్న!ఇక జాగు సేయనేల?

తమ్ముడని మనసులో తలపనేల?

అనుమతిని ఇవ్వండి నాకిప్పుడే

వధియించి వచ్చెదను నేనిప్పుడే269

128

అనుచున్న లక్ష్మణుని తీరుజూచి

బుసకొట్టు తమ్ముని శాంతపరచి

దిగిరమ్ము నాయనా నీవిచటికి

అతనిపై నీకింత అలకేటికి 270

129.

శుద్ధాంతరంగుడే నా తమ్ముడు 

చెడు తలపులన్నవే లేనివాడు

మన తోడ బుట్టిన మన భరతుడు

మనకట్టి చెడునెపుడు చేయబోడు 271

130

  మనయొక్క వనగమన వార్తనెరిగి

నగరుకు మరలించ యత్నించగా

వచ్చేను కాబోలు నా తమ్ముడు

తమ్ముడా! కాసేపు వేచి చూడు 272.

131.

అని రామచంద్రుండు అనునయింప సిగ్గుపడి తలవంచె లక్ష్మణుండు

అంతలో  శత్రుఘ్ను తోటి కలసి

భరతుడు వడివడిగ నడచివచ్చె273

(సశేషం)

XI

132 -143

132.

రాముని కట్టెదుట కాంచగానే

భరతుని దుఃఖమ్ము కట్టతెగెను

పరుగున అన్ననే చేరుకొనెను

పాదాలపై వ్రాలి శోకించెను 274

133

శోకించు తమ్ములను ఊరడించి

రాముడు‌ ఇరువురిని లేవనెత్తి

ఒడిలోన చేర్చుకుని కుశలమ్మును

అడుగుతూ ఈరీతి ప్రశ్నించెను275

134.

నాయనా!భరతుడా!మీరిచటికి

వచ్చిన కతమేమి చెప్పవేమి?

బంధుజను లెల్లరూ క్షేమమేనా!

మన తండ్రి దశరథుడు కుశలమేనా!276

135.

అనుచున్న రామయ్య కా భరతుడు

కంఠాన దుఃఖమే అడ్డుపడగా

సీతయూ లక్ష్మణుడు వినుచుండగా

వినిపించె తమతండ్రి మరణవార్త277

136.

ఓ అన్న !నీదు ఎడబాటు చేత

కలిగిన దుఃఖమ్ము సైపలేక

స్వర్గస్తులైనారు తండ్రిగారు

అని తెలిపె రామునకు భరతుడపుడు 278

137.

వాడియౌ శరాఘాతము మాదిరి

వారిని ఆ వార్త బాధించెను

తండ్రిని మరిమరి తలచి తలచి

రాముడిటు దుఃఖాన పలవించెను279

 

138.

ఓ తండ్రి!ఇటువంటి దుర్మరణము

నావల్లనే మీకు ప్రాప్తించెనా!

నా జీవితాంతమూ ఈ నరకము

నే సైప వలెనిట్టి దురదృష్టము280

139.

తండ్రిని కడచూపు చూడనైతి

అంత్య సంస్కారమ్ము సలుపనైతి

నావల్ల మరణించె మన జనకుడు

నా వంటి నిర్భాగ్యు లింకెవ్వరు 281

140.

ఓ భరత శత్రుఘ్నులార! పురిని

తండ్రికి ఉత్తరక్రియలు జరిపి

పితౄణమును తీర్చు భాగ్య మంది

ధన్యాత్ములైనారు మీరిర్వురూ. 282

141.

ఈ రీతి పలవించి శ్రీరాముడు

 తన మామగారిని తలచి సీత

తక్కిన మువ్వురును తండ్రి దలచి

విలపించి నారచట విపినమ్మున 283

142.

ఆ రీతి దుఃఖించి కొంత తడవు

ఆ పిదప తేరుకుని తమ తండ్రికి

సౌమిత్రితో గూడి రాముడచట

జలతర్పణమ్ములను అర్పించెను 284

143.

గారపిండియు మరి రేగుపండ్ల

 మిశ్రమపు ముద్దలను సిద్ధపరచి

తిలతర్పణములతో తండ్రికచట

పిండ ప్రదానమ్ము కావించెను285

(సశేషం)

XII 

(144 -152)

144.

తదుపరి వాత్సల్య ముట్టిపడగా

భరతుని కుశల ప్రశ్నలు వేసెను

పరిపాలనను గూర్చి ప్రశ్నించెను

అదివిని భరతుడిటు బదులొసగెను 286

145

అన్నరో! నన్నిటుల ప్రశ్నింపగా

న్యాయమా!ఇది నీకు భావ్యమౌనా!

అన్నవు,అర్హుడవు నీవుండగా

అల్పుడను అగు నేను రాజగుదునా !287

146

నీదైన మకుటమ్మునో అగ్రజా!

నాదనుచు నేనెటుల ధరియింతును

నా తల్లినీ నన్ను మన్నింపుమా!

విచ్చేసి రాజ్యమ్ము పాలింపుమా! 288

147

మన తండ్రి మాటనే నిలిపేందుకు

నా తల్లి పాపమ్ము తొలగేందుకు

అన్నరో!నీ బదులు నేనిచ్చట

వనవాస గడువంత చెల్లించెద289

148

అని భరతు డెంతగా వేడుకున్నా

తను మరలి రాననియె శ్రీరాముడు

తమ్ముడా!మన తండ్రి లేకున్ననూ

పిత్రాజ్ఞ  మీరగా తగదు మనకు290

149

రాజ్యపాలన తండ్రి నీకిచ్చెను

వనసీమ ఏలుబడి నా కొసగెను

అని రాముడెన్ని విధముల చెప్పినా

రాజ్యమ్ము వలదనియె ఆ భరతుడు 291

150

అటజేరి వింటున్న వారందరూ

విస్మయానందాల మునిగిపోయి

ఇటువంటి అన్నదమ్ముల ప్రేమను

తామెచట చూడలేదని మురిసిరి 292

151

 విధిలేక చివరకా భరతుడంత

రాముణ్ణి మెప్పించి పాదుకలను

వేడుకొని భక్తితో గ్రహియించెను

నీరాజ్య భారమిక వీటిదనెను 293

152

ఓ అన్న!పదునాలుగేండ్ల పిదప

నీవు రాకున్నచో మరణింతును

ఆనాటి వరకు నే శత్రుఘ్నుతో

అట నందిగ్రామాన నివసింతును 294

153

అనిపలికి శ్రీరాము పాదుకలను

తన తండ్రి దైనట్టి భద్రగజము 

శత్రుంజయమున నుంచి భరతుడంత

పురి మరల అనుమతిని వేడుకొనెను

295

154

తల్లులకు గురునకు భక్తిమీర

మ్రొక్కులిడి వీడ్కొలుప శ్రీరాముడు

విడలేక భారమౌ హృదయాలతో

అందరూ అయోధ్య మరలినారు 296

(సశేషం)

XIII

155

కొన్నినాళ్ళట గడిపి శ్రీరాముడు

ఆ చిత్రకూటమ్ము విడిచిపెట్టి

అత్రిముని ఆశ్రమము చేరుకొనెను

ఆ తపసి‌ ఆశీస్సులను పొందెను 297

156.

అనసూయ ప్రేమతో సీతమ్మకు

పతివ్రతా ధర్మాలు బోధజేసి

దివ్యమౌ తన అంగరాగమ్ములే

తానిచ్చి మెచ్చుకొని దీవించెను. 298.

157

వింతగా జరిగె మీ స్వయంవరమ్ము

 అని కొంత  వినియుంటి నే వివరము

తెలుసుకొన మనసయ్యె ఆ వేడుక

అని వినిచె అనసూయ తన కోరిక 299

158

అమ్మరో!నా తండ్రి జనకరాజు

యజ్ఞమ్ము చేయగా సంసిద్ధుడై

అనువైన క్షేత్రాన్ని దున్నువేళ

నాగేటిచాలులో నే వెడలితి 300

159

సంతతే లేనట్టి నా జనకుడు

సంతసముతో నన్ను ఒడి జేర్చెను

ఈ దివ్యశిశువు ఇక నీ కూతురే

అను వాణి గగనాన విని మురిసెను 301

160

అల్లారుముద్దుగా నన్ను పెంచె

తగు వరుని గానక దిగులుచెందె

అయోనిజనైనట్టి నన్ను గెలువ

శివధనువు వంచుటే తగినత్రోవ. 302.

161

అని తండ్రి ధృడముగా నిశ్చయించె

వర పరీక్ష కై మదిని నిర్ణయించె

రాకొమరులెందరో యత్నించిరి

విఫలులై సిగ్గుతో వెనుదిరిగిరి 303

162

ఒకనాడు దాశరథి అరుదెంచెను

శివధనువు అవలీలగా విరిచెను

నా తండ్రి నన్ను చేపట్టుమనెను

తన తండ్రి నడగమని రాముడనెను 304

163.

దశరథుడు ముదముతో సమ్మతించె

దాశరథి ఆ పిదప నను గ్రహించె

ఓ తల్లి! ఇదియె నా పెళ్ళి గాథ

అనుగమించెద రామునే సర్వదా 305

164

అని సీత తన గాథ వివరించెను

అనసూయ ఆ కథను విని మురిసెను

ఆ‌ రాత్రి సుఖముగా అచట గడిచె

మరునాడు మునిగణము వీడుకొలిపె 306

165

తాపసుల ఆశీస్సులే రక్షగా

ఇల్లాలు తమ్ముడే ఇల తోడుగా

అట నుండి దండకావని దిక్కుగా

దాశరథి పయనమై తరలిపోయె 307.

166

కానలో కాషాయ వస్త్రములతో

శ్రీరామలక్ష్మణులు గడుపుచుండ

భరత శత్రుఘ్నులిట పురినుండియు

భోగములు త్యజియించి బ్రతుకుచుండె308

167

వనవాస నియమమ్ము అన్నకైనా

 తమ్ములు‌ మువ్వురూ తాము కూడా

సుఖమును భోగమును విడిచిపెట్టి

జీవించిరది  యెంత ఆదర్శము309

 168

  కాంచగా తనయుడన శ్రీరాముడే

భువిలోన తమ్ముడన లక్ష్మణుండే

ధన్యుడన వేరెవరు మరి భరతుడే

తధ్యమ్ము సాధ్వియన‌సీతమ్మయే 310

169

ధర లోన ఘనమైన ఈ ధర్మము

చాటుటే ఈ కావ్య పరమార్థము

గడువనీ యుగములవి ఎన్నయిననూ 

ఎల్లరకు ఆదర్శమీ మార్గము. 311

170.

  జగతిలో మది మదీ   మధురమ్ముగా

కోదండరాముడే కొలువుకాగా

ఈ రీతి అయోధ్య కాండ ఇంక

ఇంతతో ముగిసినది ఈ విధముగా 312

*అయోధ్య కాండ సంపూర్ణం*

సింహాద్రి‌ జ్యోతిర్మయి

13.5.2018.